همان طور که در مقاله «صورت‌های مالی شرکت‌ها چیست؟» توضیح دادیم، ترازنامه یکی از مهم‌ترین صورت‌های مالی شرکت‌ها است. شرکت‌ها اطلاعات مالی خود از جمله ورود و خروج نقدینگی را در ترازنامه مشخص می‌کنند تا وضعیت مالی شرکت مشخص شود. این صورت مالی هم به مدیریت شرکت نشان می‌دهد که عملکرد دوره‌ای به چه صورت بوده است و هم به سایر افرادی که به اطلاعات ارزشمندی در خصوص آن شرکت نیاز دارند، کمک می‌کند. در ادامه به تعریف کامل ترازنامه می‌پردازیم.
ترازنامه
ترازنامه یا صورت وضعیت مالی در حسابداری یکی از انواع صورت‌های مالی است. به ترازنامه بیلان هم گفته می‌شود که واژه‌ای فرانسوی و به معنی ترازنامه و کارکرد است. در انگلیسی به ترازنامه Balance Sheet گفته می‌شود. ترازنامه یا بیلان نشان می‌دهد که شرکت چه دارایی‌هایی دارد، چه میزان بدهی دارد و در حالت کلی شرکت چقدر ارزش دارد. ترازنامه در مقاطع زمانی مشخص به روز می‌شود و وضعیت مالی و عملکرد شرکت را در آن مقطع نشان می‌دهد. ترازنامه از اطلاعات اجزای معادله حسابداری که به طور منظم ارائه می‌شود، تهیه می‌شود.
در ترازنامه معادله‌ای وجود دارد که همیشه باید برقرار باشد به صورت زیر:
دارایی‌ها = بدهی‌ها + سرمایه
همان طور که از نام ترازنامه مشخص است، این معادله باید تراز باشد. به این معنی که همیشه دارایی‌های شرکت با بدهی‌های آن به اضافه سرمایه شرکت برابر باشد. برای آشنایی بیشتر با این معادله باید اجزای ترازنامه را شناخت.
اقلام ترازنامه
ترازنامه دو ستون اصلی دارد که با هم تراز یا مساوی هستند. براساس معادله ترازنامه که باید همیشه متوازن باشد، ستون سمت راست ترازنامه مخصوص دارایی‌ها و ستون سمت چپ ترازنامه مربوط به مجموع بدهی‌ها و سرمایه است. در زیر بخش هر کدام از این اجزا، اقلام دیگری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
دارایی‌ها در تزارنامه
دارایی‌ها مواردی هستند که تحت مالکیت شرکت هستند. دارایی‌های شرکت به دو بخش دارایی‌های جاری و دارایی‌های غیرجاری تقسیم می‌شوند.
دارایی‌های جاری: دارایی‌های جاری یا Current Asset اقلامی هستند که سرعت نقدشوندگی بالایی دارند. بدین معنی که می‌توانند به سرعت به وجه نقد تبدیل شوند یا این که در کوتاه مدت مانند یک سال مصرف شوند. دارایی‌های جاری شامل موراد زیر می‌شوند:
- پول نقد یا معادل نقد: وجه نقد، ارز یا پول ذخیره‌شده در حساب بانکی شرکت، اوراق اخزا، گواهی‌های سپرده کوتاه‌مدت و ...
- اوراق بهادار قابل فروش: اوراق بهادار سهام و بدهی
- حساب‌های نقد: منابع بدهی مشتریان به شرکت
- موجودی کالا: کالاهای موجود برای فروش با هزینه ساخت کمتر یا قیمت پایین‌تر در بازار
- مخارج پیش پرداخت‌شده: مخارج از پیش پرداخت شده شرکت مانند بیمه، قراردادهای اجاره یا تبلیغات
دارایی‌های غیرجاری: دارایی‌های غیر جاری یا Non-Current Asset مواردی هستند که مدت زمان بیشتری برای تبدیل شده به وجه نقد یا مصرف شدند، نیاز دارند. این نوع از دارایی‌های شامل موارد زیر می‌شود:
- دارایی‌های مشهود: دارایی‌های فیزیکی و قابل لمس مانند زمین، ملک، ساختمان، تجهیزات، ماشین‌آلات و ...
- دارایی‌های نامشهود: دارایی‌های غیرفیزیکی مانند سرقفلی‌ها، مالیت معنوی، ثبت اختراع و ...
- سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت: سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که در مدت یک سال قابل نقد شدن نیستند. مانند سپرده‌های بلند مدت بانکی، اوراق بهاداری که بیشتر از یک سال برای نقد شدن نیاز دارند و ...
بدهی‌ها در ترازنامه
بدهی‌های شرکت دیونی هستند که شرکت باید آن‌ها را پرداخت کند. بدهی‌ها مانند دارایی‌ها نیز به دو گروه بدهی‌های جاری و بدهی‌های غیرجاری تقسیم می‌شود.
بدهی‌های جاری: بدهی‌های جاری یا Current Liabilities بدهی‌هایی هستند که سررسید کمتر از یک سال دارند. مانند:
- پیش‌دریافت‌ها: مبالغ دریافتی به عنوان بیعانه قبل از تحویل کالا یا خدمات به سایر شرکت‌ها
- حساب‌های پرداختنی: بدهی‌ها به شرکت‌های تأمین‌کننده مواد اولیه یا تجهیزات مورد استفاده
- تسهیلات مالی کوتاه مدت: تسهیلات مالی کوتاه مدت دریافتی از بانک‌ها
- مالیات بر درآمد: مالیاتی که باید پرداخت شود.
- سود سهام پرداختنی: سود سهام تعیین شده در مجمع عادی که باید به سهامداران پرداخت شود.
- اجاره: هزینه اجاره مکان یا تجهیزات مورد استفاده شرکت
- بدهی به شرکت‌های وابسته: مبالغی که باید به سایر شرکت‌ها وابسته پرداخت شود.
بدهی‌های غیرجاری: بدهی‌های غیرجاری یا Non-Current Liabilities بدهی‌هایی هستند که سررسیدی بیش از یک سال دارند. از جمله:
- تسهیلات مالی بلندمدت: تسهیلات بانکی که اقساط بلندمدت دارند.
- حساب‌های پرداختنی بلندمدت: بدهی به شرکت‌های تأمین‌کننده و نسیه‌ها که در آینده پرداخت خواهد شد.
- مالیت بر درآمد معوق: مالیات‌هایی که بعد از تعدیل و تطبیق آثار مالیاتی رویدادها باید پرداخت شود.
- بدهی‌های صندوق بازنشستگی: مبالغی که شرکت باید بعد از بازنشستگی افراد به آن‌ها پرداخت کند.
سرمایه در ترازنامه
سرمایه در ترازنامه مبلغی است که به عنوان دارایی خالص شرکت بوده و از کسر دارایی‌ها از بدهی‌های شرکت به دست می‌آید. سرمایه مربوط به حقوق صاحبان سهام است. این مبلغ در ستون دوم و پس از بدهی‌ها در تزارنامه ثبت می‌شود زیرا حق بستانکاران بر حق صاحبان سرمایه ارجحیت دارد.
انواع حقوق صاحبان سهام شامل موارد زیر می‌شود:
- سرمایه: آورده‌ای سهامداران شرکت به صورت وجه نقد، اموال، تجهیزات، برند تجاری، حق ثبت اختراع و ...
- افزایش سرمایه: تأمین مالی شرکت توسط سهامداران
- سود یا زیان انباشته: سودهایی که از کسر سود تقسیم شده در مجامع عمومی به سهامداران از کل سود خالص شرکت باقی می‌ماند.
- مازاد تجدید ارزیابی موجودی‌ها: به روز کردن ارزش دارایی‌های شرکت
- اندوخته‌ها: مبالغی که از سود قابل تقسیم شرکت برای طرح‌های توسعه و تقویت مالی شرکت کسر و اندخته می‌شود.
همان طورکه در بالا توضیح دادیم، ترازنامه شامل اقلامی می‌شود هرکدام اجزای کوچک‌تری دارد. براساس صنایع و کسب و کارهای مختلف نام و ماهیت هرکدام از این اجزا می‌تواند متفاوت باشد.
نمونه‌ای از ترازنامه حسابرسی شده شرکت سرمایه‌گذاری آذر با نماد وساذر برای دوره مالی 6 ماهه منتهی به 1401/12/29 در شکل زیر قابل مشاهده است:
انواع ترازنامه
ترازنامه به طور کلی دو نوع دارد. ترازنامه شکل حساب و ترازنامه شکل گزارشی.
ترازنامه شکل حساب: ترازنامه شکل حساب یا T همان ترازنامه با دو ستون است که سمت راست آن دارایی‌ها و سمت چپ آن بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه قرار دارد.
ترازنامه شکل گزارشی: در ترازنامه شکل گزارشی، همه اقلام در یک ستون به صورت زیر قرار می‌گیرند.
کلام آخر
ترازنامه یکی از اساسی‌ترین صورت‌های مالی در حسابداری است که وضعیت شرکت با کمک آن قابل مشاهده است. یکی از مهم‌ترین کاربردهای ترازنامه در محاسبه نسبت‌های مالی شرکت است که عملکرد گذشته و آینده شرکت را می‌توان تحلیل کرد. در معادله ترازنامه همیشه باید دارایی‌ها برابر با مجموع بدهی‌ها و سرمایه شرکت باشد. برای فعالیت در بازار سرمایه و بورس، توجه به ترازنامه شرکت‌ها یکی از قدم‌های مهم شمرده می‌شود. برای مشاهده ترازنامه شرکت‌های بورسی می‌توانید به سایت کدال مراجعه کنید.
